'Lo Scarto' është një histori intensive dhe një reflektim i thellë mbi gjendjen e 'mbeturinave' njerëzore, njerëz të margjinalizuar nga shoqëria: të droguar, të burgosur, të rinj të humbur. Ernesto Santucci ritrafikon pesëdhjetë vjet angazhim midis lagjeve spanjolle të Napolit, komunitetit terapeutik 'Il Pioppo' dhe Shqipërisë, vende ku hasi jetë të plagosura, shpesh të destinuara për një epilog tragjik. Vetë autori, i akuzuar padrejtësisht dhe i burgosur, ka përjetuar atë që do të thotë të jesh 'mbeturina'. Kjo përvojë e forcoi atë në misionin e shërimit më të vogël, të dashurisë së tyre dhe riintegrimit të tyre në shoqëri, edhe mes keqkuptimeve dhe vetmisë. Nëpërmjet dy historive konkrete, të propozuara nga ditaret autentike të protagonisteve të drejtpërdrejtë, ai reflekton mbi vlerën intrinsike të çdo jete, madje edhe atë me sa duket të humbur, dhe mbi hipokrizinë e një shoqërie dhe të një Kishe shpesh të paaftë për t'u mikpritur. Është një ftesë për t'i parë 'të refuzuarit' me sy të rinj, duke njohur në to praninë e Perëndisë, i cili riciklon atë që bota refuzon, duke e transformuar atë në diçka të çmuar. Libri është një akt dashurie dhe një britmë shprese për një shoqëri më të drejtë dhe më të dhembshur.
Ditaret e mbledhura në libër tregojnë për jetët e shënuara nga vuajtjet dhe braktisja. Ditari i parë gjurmon historinë e Salvatores, një i ri i pushtuar nga droga dhe margjinaliteti, i cili kërkoi shpengimin më kot, duke treguar ndonjëherë gjeste altruizmi dhe pendimi. Në shtratin e vdekjes ai kërkon falje, duke zbuluar një fragment të fundit shprese dhe besimi. Ditari i dytë tregon për një të ri transseksual, i përzënë nga shtëpia e tij dhe i detyruar të prostituojë për të mbijetuar. Jeta e tij përfundon në vetmi në një spital, të shënuar nga SIDA, me dëshirën për t'u varrosur si grua. Të dy përfaqësojnë shembuj të 'mbeturinave' njerëzore, të injoruara dhe të hedhura poshtë, por në të cilat mund të shihet një shkëndijë dinjiteti dhe prania e mëshirshme e Perëndisë.
Parathënie
nga At Ernesto Santucci s.j.
Ky libër është një akt për shkak të kujtesës së shumë të rinjve dhe të moshuarve, të takuar mbi pothuajse gjysmë shekulli. Djem të margjinalizuar, hajdutë të vegjël, të droguar. Të rinjtë që i dhanë fund jetës tragjikisht, në një qeli në Poggioreale apo në një bodrum me gjilpërë të ngecur në krah...
I mbaj mend të gjithë. I shoh të gjithë përsëri...
Salvatore, Gigino, Tommaso, Gaetano, Marcello... Ka shumë.
Disa prej tyre më lanë një shkrim, pothuajse gjithmonë një rrëfim të dëshpëruar, një thirrje për ndihmë që nuk u dëgjua.
Nga lagjet spanjolle të Napolit tek komuniteti terapeutik "Il Pioppo", deri në brigjet e Shqipërisë, këtu edhe një humanitet i dhimbshëm që shkatërron respektueshmërinë tuaj, idetë tuaja të një bote ideale që fundoset në realitetet që ju vijnë çdo ditë, që ju provokojnë dhe që shumë shpesh nuk kanë zgjidhje. Zemërohesh, shikon përreth dhe nuk gjen ndihmë as nga individë privatë, as nga institucione.
Sepse? Për shkak se këta qenie njerëzore, këta vëllezër të mi konsiderohen si "mbeturina", copa që kanë shkuar keq, copa që janë të vështira për t'u përshtatur në mënyrën tonë dritëshkurtër dhe të kufizuar të shikimit. Burrat dhe gratë që "nuk janë të nevojshëm", janë praktikisht të padobishëm dhe për këtë arsye gjithçka që mbetet është t'i hedhin, t'i hedhin në plehra.
Unë, nga ana tjetër, rashë në dashuri me këto "mbeturina", i ndjeva afër, u përpoqa në çdo mënyrë t'i rikuperoja, t'i rifreskoja në një kontekst njerëzor dhe shoqëror. Dhe në një moment të jetës sime kisha atë që e quaj «një hir i madh», atë të ndjenjës mbi mishin tim se po më hidhnin poshtë.
Një nga të rinjtë e shumtë të përfshirë në një grabitje që përfundoi me vrasje...
Nuk i pranova përfundimet e gjyqësorit, besoja, ndoshta me pak naivitet, në pafajësinë dhe pafajësinë e të riut në fjalë dhe u përpoqa të demonstroja vlefshmërinë e ideve të mia.
Por një "drejtësi" mishngrënëse më kap, më dorëzon në polici dhe nga një moment në tjetrin gjendem në një qeli në burgun Poggioreale, ku kisha hyrë kaq shumë herë për të sjellë besim dhe ngushëllim.
Zotëria Jezu më bëri të hidhja poshtë që të kuptoja gjithnjë e më thellë se çfarë do të thotë kjo fjalë. Ai më ftoi ta ndiqja në Kalvar, në Kryq.
I vetëm, i braktisur, mendimi i drejtë se sigurisht që duhej të kisha bërë diçka të vërtetë, të tjerët u kufizuan në pritjen e rrugës së drejtësisë.
Vetëm mbeturinat që kisha lënë në shtëpi në Lagjet Spanjolle ishin të sigurta për pafajësinë time dhe punuan shumë për ta provuar atë.
Në poshtërimin e burgut, nuk doja të hiqja dorë nga asnjë gjë e vetme. Në një kohë të caktuar të ditës ai u mor nga qelia ime dhe u dërgua në kapelën e burgut, ku kremtova Meshën e Shenjtë në vetmi, u ngjita në Kryq dhe e shoqërova lutjen me dhuratën e lotëve. Unë isha gjithashtu një i përjashtuar, një refuzim, unë isha përcaktuar nga një magjistrat, i pasaktë në mënyrën e tij të procedimit, por që sigurisht dinte pak ose aspak për mua, "një element i rrezikut të skajshëm social". Ishte INRI në kryqin tim!
Një përvojë e tmerrshme nga e cila dola e forcuar, edhe më e vendosur për të pasur për të mirëpritur rreth meje të gjithë ata që shoqëria vazhdoi t'i flakte.
Dhe ja përvoja e re e komunitetit terapeutik "Il Pioppo", në kontakt me të rinjtë e shkatërruar nga droga, e vështirë për t'u rikuperuar, por pa u dëshpëruar kurrë.
Jetesa mes tyre, mes tyre, më dha kaq shumë energji dhe dëshirë për të luftuar.
Një fillim në varfëri absolute, me dyshimin e të menduarit të drejtë: "Kush e di nëse ky prift nuk ndihmohet nga Kamorra?"
Edhe këtu sa netë pa gjumë, sa lot dhe tundim për të hequr dorë nga gjithçka. Por këta të rinj që nuk e dinë se kujt, çfarë t'i përmbahem, tani më kanë marrë zemrën. Dhe kështu punojmë së bashku, punojmë së bashku, qajmë së bashku, mbështesim njëri-tjetrin.
Sa i bukur është ky pasazh nga Shën Pali në Letrën e Dytë drejtuar banorëve të Korintit: "Jezu Krishti ... Na ngushëllon në gjithë shtrëngimin tonë, në mënyrë që edhe ne t'i ngushëllojmë ata që janë në çdo lloj mundimi me ngushëllimin me të cilin ne vetë ngushëllohemi nga Perëndia.» (2 Kor. 1:3-5)
Dhe pastaj duke u ndjerë edhe një herë i hedhur nga Komuniteti "Il Pioppo". Jam ende nën hetim, kështu që nuk mund të jem përfaqësuesi i tij ligjor.
Letër dorëheqjeje. "Atë, në duart e tua unë e lavdëroj frymën time!"
Unë jam një humbje, por Zoti bën gjëra të mëdha për mua... Orientoni rrugën time të re drejt Shqipërisë, një vend që hedh mijëra burra të pistë dhe të thyer në brigjet tona të Adriatikut, mbeturina të vërteta...
Dhe do të gjej shumë në atë vend, të hedhur nga regjimi i mëparshëm, ish të burgosur, ish të dëbuar, njerëz që madje janë privuar nga shpresa, madje edhe Perëndia.
Njerëz që nuk kanë ujë, as dritë, që jetojnë në varfëri të pakonceptueshme nga ata që vijnë nga Italia, toka e mirëqenies më të shfrenuar.
Por është një varfëri dinjitoze dhe magjepsëse. Kaq shumë refuzime që rrodhën mëngët dhe mundën të dilnin nga humnera në të cilën ishin tërhequr zvarrë.
Tani që jetës sime po i vjen fundi, dua të tërheq vëmendjen e vëllezërve dhe motrave të mia ndaj këtij fenomeni, mbeturinave, pikërisht.
U kërkova miqve kontributin e tyre për t'i bërë konsideratat e mia më interesante dhe më të plota. Miq të cilët i falënderoj me gjithë zemër që pranuan ftesën time.
Shpresoj se këto faqe do të na çojnë të mendojmë, t'i konsiderojmë "mbeturinat" si vëllezërit tanë të dashur.
Ata mund të na japin shumë.
Vetëm pranoji.
"Biri i njeriut erdhi për të kërkuar dhe për të shpëtuar atë që kishte humbur."
(Lk 19:1-10)
Duke riorganizuar kaq shumë letra dhe shënime të mbledhura në pothuajse pesëdhjetë vjet, rashë në kontakt me dy "histori" ekzistencën e të cilave e kisha harruar. I pari përbëhet nga një nga shkrimet e mia në të cilat unë ritrafikoj jetën e Salvatores, një i ri i vështirë që u përpoqa në të gjitha mënyrat për ta nxjerrë nga një vorbull droge, sigurisht duke bërë gabime, duke i pëlqyer shumë herë, duke besuar naivisht se po e ndihmoja.
E dyta është shkruar nga Gigino, në një lloj "Italo Napolitan". Me një luciditet të madh ai e ritrafikon ekzistencën e tij të përbërë nga braktisjet, burgjet dhe spitalet... Kurrë nuk kam dëgjuar asgjë më shumë për të...
Këto histori më goditën thellë dhe më bënë të kujtoj shumë histori të ngjashme që përjetova gjatë periudhës së komunitetit-strehimit në Lagjet Spanjolle dhe në komunitetin terapeutik të Somma Vesuviana.
Si njeri dhe si prift e pyeta veten. Kaq shumë jetë të djegura, me të cilat kam kaluar shtigjet dhe për të cilat nuk kam qenë në gjendje të bëj asgjë.
Mendova se këto faqe të rishfaqura mund të shërbejnë të paktën si një provokim, si një ulërimë që është mbytur për shumë kohë, për të qenë në gjendje t'i bëjmë vetes një pyetje - "pse" - dhe të përpiqemi të japim një përgjigje.
Papa Françesku ka folur shumë herë për "mbeturinat" e kësaj shoqërie tonën, mbeturina që shumë shpesh i shmangim duke pasur parasysh se ata janë vëllezërit dhe motrat tona, se ne distancohemi nga mendimet tona sepse na shqetësojnë, sepse na shqetësojnë respektueshmërinë tonë të qetë.
Mendova se ndoshta jetët e Salvatore, Gigino dhe shumë anonimëve të tjerë mund të na thonë diçka dhe se në këtë mënyrë nuk jetohen kot.
Një pyetje tjetër që i bëra vetes dhe që më shqetëson thellë është kjo: « A ishte Perëndia i pranishëm në jetën e tyre dhe në vdekjen e tyre? Dhe si, në ç'mënyrë?"
Nuk jam teolog dhe nuk dua të flas pa kuptim, por do të përpiqem t'i jap vetes një shpjegim të besueshëm. Këta njerëz u pagëzuan që u dhanë të drejtën të ishin fëmijë të Perëndisë. Fëmijë që nuk e kanë njohur kurrë Atin, ose që e kanë njohur në mënyrë të hutuar dhe të shtrembëruar.
Më vjen në mendje shëmbëlltyra e mbjellësit. Një pjesë e farës bie mbi bimët, midis gjembave dhe për këtë arsye nuk prodhon fruta. Por fara e mbjellë nga Perëndia mund të mbetet e pafrytshme dhe e pafrytshme për një kohë të gjatë, por ajo nuk mund të vdesë.
Ata kishin një njohuri minimale dhe të shtrembëruar për anëtarësimin e tyre në Kishë, por sigurisht kishte disa shenja të dobëta. Gigino thotë se kur ishte fëmijë murgeshat e morën për të dëgjuar Meshën; Salvatore, në momentet e tij më të mira, zbulon ndjenjat e bujarisë dhe altruizmit, duke e akuzuar veten për mëkate që nuk janë kryer për të penguar keqbërësit e vërtetë të paguajnë pasojat. Ai është një germë e vogël, Shpëtimtari merr mbi vete mëkatet e të tjerëve, në një farë kuptimi ai imiton Qengjin e Perëndisë që merr mbi vete mëkatin e botës.
Nuk mund të thoja më shumë se kaq. Në to, si për shumë të tjerë, nuk kam vënë re kurrë shenja të dukshme të religiositetit.
E pastaj? A ishin ato jetë të padobishme, të paprekura nga hiri i Perëndisë?
Por Perëndia e zbulon veten në shumë mënyra. Në jetën e tyre ka pasur gjeste bujarie, mirësie spontane, vetëpërmbajtjeje, do të thosha edhe për shpresën, edhe pse të hutuar dhe të mjegullt. Kërkesa për falje e shprehur nga Salvatore në shtratin e vdekjes është ekuivalente me një njohje të dështimit të jetës së tij që hapet ndaj Mëshirës. Më kujtohen fjalët e Luçias në "Betrothed", drejtuar të Paemëruarve: "Zoti fal shumë gjëra me anë të veprës së Mëshirës".
Dhe përballë vdekjes së tyre, pa një njeri të dashur në krah, pa dorë ndihmëse, në shkretimin dhe skamjen e një burgu, të një bodrumi apo trotuari, fjalët e Manzonit më kthehen edhe një herë:
"Perëndia që zbarkon dhe ngrihet
që uria dhe konsolat
Mbi kultivuesin e shkretë
Pranë tij ai pozoi"
Më pëlqen të mendoj se Jezusi u ul pranë Salvatore, Gigino dhe shumë të tjerë, kapi kyçet e dorës, përkëdheli ballin e tyre, pëshpëriti fjalë dashurie dhe ngushëllimi, ndoshta kurrë të dëgjuara në jetën e tyre të shkurtër tokësore.
Zoti do t'i ketë mbajtur pranë tij, ashtu si Ati i birit plëngprishës, dhe do t'i ketë marrë me vete për të njohur një jetë krejt tjetër, ku "të refuzuarit" janë të preferuarit e tij.
Në Psalmin 10 ekziston një shprehje që duket se konfirmon atë që dëshiroj: "Ti je mbështetja e jetimit".
Por duke e zgjeruar përvojën time në shumë, shumë jetë "të gabuara", mund të guxoj të besoj se duke parë vëmendjen time, dashurinë time për ta, ata mund të kenë kuptuar, edhe pse të hutuar, se mbi personin tim të varfër është Dikush pafundësisht më i mirë dhe më i kuptueshëm se unë. Më kujtohet që shkova të vizitoja një të ri në Poggioreale. Sapo më pa, më përqafoi, shpërtheu në lot dhe më tha: "O Atë, vetëm ti ke menduar për mua!" A do ta ketë kuptuar ai se ai që me të vërtetë mendonte dhe nuk e braktisi ishte ai Dikush mbi mua?
Dhe duke iu kthyer shprehjes "mbeturina" më duhet të bëj një shqyrtim tjetër. Pesëdhjetë vjet më parë u fol për "margjinalizim", pra për dikë që ishte "i margjinalizuar", që nuk përshtatej me skemat. Sot ky term i ri "mbeturina", i përmendur disa herë nga Papa Françesku, ka një kuptim më shkatërrues, domethënë të dikujt, shoqëria e të cilit nuk di me çfarë të bëjë, me të cilin e hedh përfundimisht, të cilin e hedh njëherë e përgjithmonë në koshin e plehrave...
Dihet me trishtim dhe tmerr se edhe në shumë institucione të ashtuquajtura "bamirëse" bëhet një zgjedhje e mëtejshme mes të njëjtave mbeturina. Këto elemente të konsideruara përfundimisht "të pariparueshme" kalojnë më tej në institucione të tjera ku rimëkëmbja nuk tentohet më, por ku ata jetojnë një ekzistencë thjesht vegjetative.
Është një problem që ka të bëjë me shoqërinë tonë "civile" dhe vetë Kishën. Për fat të keq, gjithmonë kam gjetur tek të dy një ndjenjë mërzie, një lojë të kalimit të buck-it, në fund të fundit pak ose pak ndjeshmëri, asnjë ndjenjë dashurie, kuptohet evangjelistisht.
Bëhet fjalë për rizbulimin e këtij problemi, për të pasur shumë përulësi dhe për të gërmuar nëpër koshin e plehrave ku mundëm, gabimisht ose pakujdesi, të kishim hedhur diçka të çmuar dhe të rikuperueshme. Unë besoj, në fakt, se asgjë dhe askush nuk është i pariparueshëm.
Dua të rishqyrtoj, edhe pse shkurtimisht, jetën e një "refuzimi" tjetër që kaloi rrugën time. Nuk më kujtohet emri i tij. Ai jetoi në Lagjet Spanjolle, në Napoli. Kur, në moshën 16-vjeçare, ai tregoi ndryshimin e tij me nënën e tij (ai ishte transseksual), ajo grua e rrahu dhe e hodhi nga shtëpia. Ai jetonte në rrugë, në hekurudhë dhe mbijetoi duke shitur trupin e tij. Ndonjëherë e takoja, shkëmbeja disa fjalë me të, e ndihmoja të blinte një sanduiç...
Një ditë më telefonoi. Ai ishte në spitalin Monaldi, vuante nga SIDA. Shkova ta takoja. M'u desh të vishja një fustan steril dhe një maskë. Ai ishte në një dhomë të madhe me tre shtretër, muret peeling. Dy të sëmurët e tjerë fshehën fytyrën poshtë mbulesave. Ai më tregoi se si i kishte ardhur fundi i ekzistencës së tij të shkurtër tokësore. Diçka më bëri përshtypje. Ai më tha se kishte bërë vetëm një dëshirë... Ai donte të varrosej i veshur si grua.
Nuk e kam parë më kurrë, por shpesh mendoj për atë jetë të djegur dhe për ato të shumë të tjerëve. Mbeturinat njerëzore, por ngushëllohem nga fjalët e Psalmit 144 "... Zoti është i mirë për të gjithë, butësia e tij zgjerohet në Të gjitha krijesat".
Shpresoj të mos jem heretik nëse them se Zoti i mori të gjitha këto mbeturina dhe i ktheu në diçka të çmuar.
Shpesh u lutem këtyre vëllezërve të mi, të cilët Zoti i ka vënë në shtegun tim. I shoh të lumtur për gjithë përjetësinë.
Jeta e tyre ishte si një martirizim, vuajtjet e tyre, në një mënyrë misterioze dhe të pakuptueshme, u bashkuan me ato të Krishtit të kryqëzuara.
Një material njerëzor që e kemi hedhur, por që Zoti e ka ricikluar dhe bashkuar me veten për gjithë përjetësinë.
Ndjej nevojën për t'u kërkuar falje sepse nuk kam qenë gjithmonë në gjendje t'i kuptoj, nuk kam qenë gjithmonë në gjendje t'i bëj të kuptojnë se ata ishin të dashurit e atij Perëndie që përqafon të gjithë.
"Në sytë e Perëndisë, asnjë nga fëmijët e tij nuk mund të hidhet poshtë, Ai i beson secilit një mision."
(Papa Françesku)
«Mbeturinat» në Ungjij
Një sqarim i nevojshëm për atë që do të ekspozoj.
Nuk jam ekspert i Shkrimeve të Shenjta, por shpresoj të kompensoj atë që do të shkruaj me zemër dhe me përvojën e një jete të tërë.
Dua të filloj me një frazë të thënë nga Jezusi i cili citon një psalm: "Guri i hedhur poshtë nga ndërtuesit është bërë guri i themelit" (Mt. 21:42), një koncept i marrë më vonë nga Shën Pjetri i cili shpjegon qartë se cili gur është "hedhur poshtë": "Ky Jezu është guri që, i refuzuar nga ju, është bërë guri i themelit" (Veprat 4:11-12).
Jezusi është, pra, guri i hedhur nga njerëzit, guri që është i padobishëm, që është më mirë të mos përdoret, që do të thotë të lihet mënjanë...
Dhe i gjithë Ungjilli e konfirmon këtë.
Maria dhe Jozefi janë gati të arrijnë në Betlehem për t'iu bindur urdhrit të perandorit romak. Ata janë dy të rinj për të cilët «nuk kishte vend për ta» (Luka. “, 7). Ata nuk japin besim, është më mirë të mos i mirëpresin, sigurisht në një stallë jashtë qytetit ata nuk do të shqetësojnë askënd, le të mbrohen vetë...
Në këtë kontekst mbeturinash lind Jezui dhe pak më pas këto mbeturina duhet të shtypen përfundimisht. E di, mbeturinat janë të bezdisshme, është më mirë t'i shtypësh, kështu që nuk mendon më për këtë. Është logjika e mbretit Herod, e cila përsëritet gjatë shekujve.
Në përfaqësimin e misterit të Mishërimit dhe të Lindjes së Krishtit, fjala "varfëri" përdoret me bollëk. Por unë besoj se Jezusi shkon përtej kësaj. Ne kemi mësuar të përfaqësojmë skenën e lindjes së Krishtit me një skenë tradicionale dhe të devotshme, por mendojmë se çfarë duhet të ketë qenë në realitet bota në të cilën Krishti u bë njeri. Nuk kishte një djalë të vogël të qeshur e të çrregullt. Maria dhe Jozefi nuk u përkulën në adhurim. Stalla ishte një vend i errët, i ftohtë dhe me erë. Nëse një zjarr do të ishte ndezur, tymi përmbyti shpellën, duke e bërë ajrin të paarritshëm. Kështu më pëlqen ta përfaqësoj këtë mister, në realitetin e diçkaje që shkon shumë përtej varfërisë së thjeshtë.
Më kujtohet fraza e thënë nga një predikues në Notre-Dame dhe që e ktheu jetën e të Bekuarit Charles de Foucauld përmbys: "Jezusi ka zgjedhur vendin e fundit..." Të duash ta ndjekësh Jezuin me efektshmëri do të thotë të bësh një hap të mëtejshëm përpara, duke e konsideruar veten, me Të, një hendek mes të refuzuarve.
Nuk jam në gjendje të analizoj çdo moment të jetës së Zotit tonë, por mendoj se koha e kaluar në shkretëtirë, para se të manifestohet para popullit, mund të nënkuptojë një hap të mëtejshëm mënjanë.
Dhe duke kaluar në jetën tuaj publike, cilat janë preferencat tuaja hidhen menjëherë në sy... "Lum ju të varfër, lum ju që qani..." Dhe kujt i drejtohet Zoti në preferencë?
Për të lebrosurit, të konsideruar në shoqërinë e kohës si me të vërtetë të refuzuarit, dhe për gratë. Vetëm mendo për gruan samaritane dhe kurorëshkelësen... Njerëzit për t'u përçmuar, madje edhe për t'u vrarë me gurë....
Këtu "mbeturinat" rikuperohen, ato shtohen. Këtu parashikohet një botë krejt e re, në të cilën çdo gjë përmbyset, gjithçka merr një kuptim të ri.
Jezui na mëson se të urresh, të lësh mënjanë, të përjashtosh është shumë e lehtë, por se të duash tjetrin, vëllain për t'u njohur në mbeturina është shumë, shumë e vështirë. Rruga për t'u marrë është e mundimshme. Të jesh ndjekës i Jezusit nuk konsiston në thënien e rruzares apo shkuarjen në meshë, por duke filluar, me Të, një udhëtim që do të na çojë në mënyrë të pashmangshme në Kryq.
Pikërisht këtu "mbeturinat" materializohen dukshëm.
Duke parë Jezusin të fshikulluar, kryqëzuar jashtë mureve të Jerusalemit, lakuriq, fyer, konsideruar si një trup i huaj për t'u dëbuar sepse është i bezdisshëm, sepse nuk përkon me mënyrën tonë të të parit, si njerëz me të drejtë me këmbët e mbjella fort në tokë, kjo është "mbeturina" e vërtetë, autentike.
Por pastaj, çdo gjë kthehet përmbys. Siç u përmend në fillim, këtu është vendi ku guri i hedhur nga të gjithë bëhet në mënyrë prodigioze koka e qoshes, mbi të cilën ngrihet e gjithë Kisha, me mundim, por pa u lodhur.
Nëse mendojmë për këtë, e gjithë kjo është me të vërtetë një shuplakë për respektin tonë, për mënyrën tonë të fshehjes, për të fshehur gjithçka që është e gabuar. Është e vështirë, vërtet e vështirë, të mirëpresësh ata që janë diametralisht të ndryshëm nga ne, por nuk është e pamundur.
Shën Françesku duke përqafuar të lebrosurin, Shën Camillus duke e bërë veten shërbëtor të të sëmurëve, Nënë Tereza në mënyrë konkrete duke marrë të vdekurit, "pariat", nga trotuaret e Kalkutës dhe duke u dhënë atyre buzëqeshjen e saj, që është buzëqeshja e Zotit.
Dua të përfundoj duke kërkuar faljen e Perëndisë për mua dhe për të gjithë vëllezërit dhe motrat e mia, sepse kaq herë, shumë herë nuk kemi qenë në gjendje ta shohim atë në "mbeturinat" që kjo shoqëri jonë prodhon me kaq bollëk.
Ne nuk kemi qenë në gjendje, ose nuk kemi dashur të shohim.
Hapi sytë, o Zot, që më në fund të mund të të shohim dhe të përqafojmë në vëllezërit dhe motrat që i lëmë në kufijtë e rrugës sonë me kaq shumë, shumë sipërfaqësi që godet egoizmin.
Ky është Ungjilli i vërtetë që na keni propozuar dhe që duhet ta hasim ende në jetën tonë të përditshme.
E.S.